Λέγοντας συμπληρώματα διατροφής εννοούμε τα σκευάσματα εκείνα που περιέχουν σε καθαρή και συμπυκνωμένη μορφή διατροφικά στοιχεία όπως βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία κατά κύριο λόγο. Στα συμπληρώματα ωστόσο κατατάσσονται ακόμη βότανα, φυτικές ίνες, αμινοξέα και ένζυμα. Το κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών, είναι ότι αποτελούν συστατικά που σκοπό έχουν να συμπληρώσουν την διατροφή και όχι να την αντικαταστήσουν. Διευκρινίζεται ως εκ τούτου ότι, βάση του ορισμού, ένα σκεύασμα που χρησιμοποιείται για αντικατάσταση γεύματος, ακόμη και αν έχει την καλύτερη αναλογία υδατανθράκων-πρωτεϊνών-λιπαρών, δεν μπορεί να θεωρηθεί συμπλήρωμα. Τα συμπληρώματα μπορούν να είναι φυσικά ή συνθετικά, ανάλογα με την προέλευση των συστατικών τους, διαθέσιμα σε σκόνη, ταμπλέτες, (μαλακές) κάψουλες, υπογλώσσια ή σε υγρή μορφή.
Η χρήση των συμπληρωμάτων διατροφής ξεκίνησε για την αντιμετώπιση των ελλείψεων σε μικρο-θρεπτικά συστατικά, που διαπιστώνονταν από την συμπτωματολογία τους π.χ.χειλίτιδα, σκορβούτο κ.ά. Με την εξέλιξη στην επιστήμη της διατροφής, οι διατροφικές ελλείψεις μπορούσαν να ανιχνευθούν πολύ νωρίτερα από την εκδήλωση της συμπτωματολογίας και έτσι τα συμπληρώματα έχουν τύχει εκτενέστερης χρήσης. Σήμερα, η επάρκεια σε θρεπτικά συστατικά ορίζεται πλέον σε ένα υψηλότερο όριο, που όχι μόνο προστατεύει από ελλείψεις, αλλά προάγει και τη γενικότερη υγεία, μέσω της πρόληψης των χρόνιων νοσημάτων.
Υπάρχουν μερικά ζητήματα που προκύπτουν από την συμπληρωματική χρήση θρεπτικών συστατικών, όπως η βιοδιαθεσιμότητα και η απορρόφησή τους. Μια βιταμίνη, για παράδειγμα, μέσα σε ένα τρόφιμο ή στο ευρύτερο γεύμα, συνυπάρχει με άλλα διατροφικά στοιχεία, τα οποία και καθορίζουν την τελική αξιοποίησή της από τον ανθρώπινο οργανισμό. Είναι προφανές, ότι κανένα συμπλήρωμα δεν μπορεί να αντιγράψει το φυσικό αυτό περιβάλλον της βιταμίνης! Το ερώτημα λοιπόν που γεννάται, είναι αν επιθυμούμε ή όχι ισοδύναμη πρόσληψη της βιταμίνης από τη συμπληρωματική μορφή, σε σύγκριση με το φυσικό τρόφιμο. Έτσι, για έναν μέσο υγιή άνθρωπο, το πιθανότερο είναι ότι τα συμπληρώματα δεν έχουν θέση στη διατροφή του. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και στις περιπτώσεις των χορτοφάγων, των εγκύων, των ηλικιωμένων, των αναιμικών ασθενών κ.ά. Συνεπώς, η ηλικία, η διατροφική κατάσταση, το ιατρικό ιστορικό, το περιβάλλον του ασθενούς, αλλά και η φυσική δραστηριότητα, είναι μερικοί από τους παράγοντες που καθορίζουν το ποιο συμπλήρωμα, σε ποια μορφή και σε ποια δόση μπορεί ή πρέπει να λαμβάνεται από τον ενδιαφερόμενο.
Το επόμενο ζήτημα που προκύπτει, αφορά στα ανώτερα όρια ασφαλούς πρόσληψης ενός συστατικού και στην πιθανότητα της τοξικότητας. Συνεχίζοντας το προηγούμενο παράδειγμα, διευκρινίζεται ότι, τα υπόλοιπα διατροφικά στοιχεία του τροφίμου μπορεί να βοηθούν την απορρόφηση της βιταμίνης, μπορεί όμως και να τη δυσχεραίνουν. Στην τελευταία περίπτωση, οφείλεται και το γεγονός ότι η εμφάνιση τοξικών αντιδράσεων από υπερβολική κατανάλωση ενός συστατικού είναι σπάνια, αν όχι ανύπαρκτη, όταν το άτομο τρέφεται με φυσικά τρόφιμα. Αντίθετα, η πιθανότητα αυτή είναι πιο αυξημένη, αν λαμβάνεται το συστατικό σε καθαρή και συμπυκνωμένη μορφή. Ωστόσο, έρευνα που έγινε στην Αμερική, παρακολουθώντας και επιβεβαιώνοντας αναφορές που έγιναν στο κέντρο δηλητηριάσεων για ανεπιθύμητες ενέργειες, λόγω της χρήσης συμπληρωμάτων, έδειξε ότι επρόκειτο για προβλήματα μικρής επικινδυνότητας. Σε κάθε περίπτωση, όλα τα σκευάσματα συμπληρωμάτων διατροφής οφείλουν να αναγράφουν προτεινόμενη δοσολογία που να εξασφαλίζει επαρκώς την ασφάλεια κατανάλωσης, καθώς και τις πιθανές αντενδείξεις.
Ποια είναι όμως η δραστικότητα των συμπληρωμάτων διατροφής; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα τις περισσότερες φορές δεν είναι καθόλου εύκολη, δεδομένου ότι υπάρχουν πολλά συμπληρώματα, σε πολλές μορφές, για πολλές χρήσεις σε διάφορες καταστάσεις. Αντίστοιχα, υπάρχουν και πολλά ερευνητικά πρωτόκολλα που εφαρμόζονται στις μελέτες και που καθιστούν δύσκολη τη σύγκριση μεταξύ των αποτελεσμάτων.
Αναφέρεται ένα ενδεικτικό παράδειγμα που αφορά τον σχεδιασμό των μελετών: Στηριζόμενοι σε πολλές επιδημιολογικές έρευνες, που ανέφεραν προστατευτική δράση των πλούσιων σε β-καροτένιο και βιταμίνη Α φρούτων και λαχανικών στο καρκίνο, επιστήμονες προχώρησαν σε μία διπλά τυφλή-τυχαιοποιημένη έρευνα (από τις πιο καλοσχεδιασμένες έρευνες) με συμπληρωματική χορήγηση των βιταμινών αυτών σε άτομα με προδιάθεση σε καρκίνο. Το αποτέλεσμα έδειξε το αντίθετο από το αναμενόμενο-ότι τα άτομα που έπαιρναν το συμπλήρωμα είχαν μεγαλύτερο συχνότητα εμφάνισης της νόσου τελικά από αυτούς που δεν το έπαιρναν!
Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν και συμπληρώματα για τα οποία τα ερευνητικά στοιχεία συγκλίνουν προς μία κατεύθυνση. Τέτοια παραδείγματα είναι οι διαλυτές φυτικές ίνες και η επίδρασή τους στο πεπτικό σύστημα, τα συμπληρώματα φυλλικού οξέος, κατά την πρώιμη περίοδο της εγκυμοσύνης, για την ομαλή δόμηση του νευρικού συστήματος του εμβρύου, τα συμπληρώματα σιδήρου, σε άτομα με σιδηροπενική αναιμία, τα συμπληρώματα σιδήρου και βιταμίνης Β12 στους αυστηρά χορτοφάγους κ.ά.
Φαίνεται λοιπόν, ότι υπό ορισμένες συνθήκες και σε συγκεκριμένες καταστάσεις τα συμπληρώματα μπορούν να είναι ακόμη και απαραίτητα. Είναι άραγε το ίδιο δικαιολογημένη και η συστηματική λήψη συμπληρωμάτων από υγιή άτομα που τρέφονται σωστά;
Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν έρευνες που δείχνουν ότι τα εδάφη που αποτελούν τον πρώτο κρίκο της τροφικής αλυσίδας, παγκοσμίως έχουν φτωχύνει σε μεταλλικά στοιχεία. Το αν αυτές οι ελλείψεις μεταφράζονται και σε διατροφικές ελλείψεις όμως, είναι αμφίβολο. Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, οι πιο κοινές διατροφικές ελλείψεις που παρατηρούνται παγκοσμίως είναι της βιταμίνης Α, του ιωδίου και του σιδήρου. Σε ατομικό επίπεδο, είναι απαραίτητο να γίνεται λεπτομερής διατροφική αξιολόγηση και λήψη ιατρικού ιστορικού, πριν καταλήξει κάποιος στο συμπέρασμα ότι η διατροφή από μόνη της φτάνει ή όχι.
Συνοψίζοντας, τα συμπληρώματα διατροφής φαίνεται να είναι ασφαλή, αν και δεν είναι πάντοτε απαραίτητα. Πριν αγοράσετε ένα συμπλήρωμα διατροφής, ζητήστε τη συμβουλή ενός ειδικού, γιατρού ή διαιτολόγου, που εμπιστεύεστε και θα αξιολογήσει επαρκώς την κατάστασή σας. Φροντίστε και οι ίδιοι τον εαυτό σας ρωτώντας τον ιατρό για το συμπλήρωμα που σας πρότεινε, αγοράζοντας μόνο επώνυμα συμπληρώματα από σοβαρές εταιρείες, ενώ προσέξτε να μην παραβιάζετε τις οδηγίες χρήσης τους. Και πάνω από όλα, δώστε προτεραιότητα στη διατροφή σας, με προϊόντα όπως μας τα δίνει η φύση!
